Aż 25 proc. najuboższych domów nie ma podłączenia do internetu

Jak bardzo zaawansowanym problemem jest wykluczenie cyfrowe? Bardzo ciekawe wnioski przynosi nowy raport Orange. Operator analizował m.in. to jak wygląda ono w Polsce i jaki ma wpływ na sytuację społeczną.

Raport opisuje m.in nierówności w dostępie do internetu, oraz to, że różne umiejętności cyfrowe czy różnice w poziomie motywacji do korzystania z usług cyfrowych prowadzą do różnicowania się szans życiowych i poziomu życia. Raport pokazał, że obecnie wykluczenie bardziej wiąże się z naszymi postawami wobec nowych technologii, umiejętnościami i wiedzą niż z fizycznym dostępem do sieci.

W 2020 roku internetu w domu nie miało 25% najuboższych gospodarstw domowych, 40% osób starszych nie korzystało z sieci a ponad połowa osób niekorzystających z internetu mieszkała na wsi. Szokować może też fakt zauważony w innych źródłach, że 4,5 mln osób w Polsce w ogóle nie korzystało z internetu. Choć w pandemii wiele osób weszło do cyfrowego świata, różnice terytorialne w intensywności wykorzystania internetu podwoiły się – to tylko niektóre spostrzeżenia zawarte w raporcie. Nierówności w dostępie do internetu czy umiejętnościach cyfrowych, a także różna motywacja do korzystania z sieci prowadzą w długiej perspektywie do różnicowania się szans życiowych (od edukacji, przez pracę, po konsumpcję), w tym większym stopniu, im bardziej rośnie znaczenie usług cyfrowych w życiu społecznym i gospodarczym.

Internet – usługa nadzwyczaj pożądana, ale i trudnodostępna

Badania zostały przedstawione w taki sposób, aby nadać im możliwie praktyczny charakter. Wskazano więc konkretne grupy, do których w dobie pandemii i po jej zakończeniu należałoby w pierwszym rzędzie adresować konkretne działania wspierające włączenie cyfrowe. Wśród grup najbardziej narażonych na wykluczenie społeczno-cyfrowo znalazły się osoby starsze, osoby z niskim wykształceniem, mieszkańcy wsi, osoby z niepełnosprawnościami, osoby z w kryzysie bezdomności i dzieci z wieku szkolnym. Wykluczenie cyfrowe dla każdej z tych grup oznacza coś innego, dlatego każdą z nich omówiono w raporcie osobno.

Celem raportu było omówienie zjawiska wykluczenia cyfrowego w szerszym kontekście, niż się to zwykle czyni. Z premedytacją, zastąpiliśmy w nim pojęcie „wykluczenia cyfrowego” alternatywnym, nowym w polskiej debacie terminem „wykluczenie społeczno-cyfrowe”. Chcieliśmy zwrócić uwagę, że nierówności cyfrowe to dziś kluczowe ogniwo całego łańcucha przyczyn i konsekwencji decydujących o naszych szansach życiowych – mówią Aleksandra Pierścińska i Jan Herbst z Fundacji Stocznia.

Raport zawiera też wyniki badań internautów na temat wykluczenia cyfrowego. Wyniki te sugerują, że istotnym i nierozpoznanym dotąd problemem jest znaczny poziom społecznego przyzwolenia na istnienie tego zjawiska. Choć ponad połowa z nas ma świadomość, że „bez nowych technologii nie można dziś uczestniczyć w społeczeństwie”, to zarazem relatywnie rzadko uważamy wykluczenie za istotny problem społeczny w Polsce (30%), a częściej – niemal za rodzaj świadomego wyboru (40%). Tym samym, wyrażamy poniekąd zgodę na postępującą izolację tych, którzy nie są w stanie samodzielnie dołączyć do cyfrowej wspólnoty.

Mniejsze wykluczenie dzięki Indeksowi wykluczenia społeczno-cyfrowego

Indeks Wykluczenia Lokalnego, który został opracowany w oparciu o 30 wskaźników społecznych, edukacyjnych oraz cyfrowych, pokazał, że ponad 20% gmin w Polsce jest szczególnie zagrożonych wykluczeniem. Placówki z tych obszarów zyskują dodatkowe szanse w programach edukacyjnych Fundacji Orange.

Wnioski z raportu pomogły nam w opracowaniu indeksu wykluczenia lokalnego, który zastosowaliśmy w praktyce. Chcieliśmy unikać w naszych działaniach obserwowanego i doświadczanego od dawna zjawiska nazywanego efektem św. Mateusza (inaczej to „zasada skumulowanej przewagi”), które, w skrócie rzecz ujmując, oznacza, że wiele programów społecznych, pomocowych i edukacyjnych trafia jedynie do wąskiego grona tych, którzy mają i tak większe szanse, a niekoniecznie do tych społeczności, które najbardziej ich potrzebują.” – mówi Konrad Ciesiołkiewicz, prezes Fundacji Orange.

Raport pokazuje na przykładzie Fundacji Orange, w jaki sposób można wykorzystać wiedzę na temat wykluczenia społeczno – cyfrowego w programach społecznych. Mając na uwadze wykluczenie społeczno-cyfrowe zmieniono sposób rekrutacji do programów MegaMisja, #SuperKoderzy. Dzięki temu zwiększono szansę placówek pochodzących z gmin o najwyższym wskaźniku wykluczenia. W rezultacie, prawie 1/5 placówek zakwalifikowanych do udziału w obu programach to szkoły położone w miejscach najbardziej zagrożonych wykluczeniem. Odsetek ten jest ponad dwukrotnie większy niż w poprzedniej edycji. Szkoły z obszarów zagrożonych wykluczeniem występują teraz wśród odbiorców programów o 40% częściej niż wynikałoby z udziału placówek z tych terenów wśród wszystkich szkół w kraju.

Raport „Wykluczenie społeczno-cyfrowe w Polsce” powstał z inspiracji Orange Polska i Fundacji Orange, na bazie przeglądu danych publicznych (GUS, Eurostat, UKE), badań publikowanych przez inne ośrodki, danych sieciowych operatora oraz dedykowanych badań opinii społecznej zleconych przez Orange (w tym sondaż CAWI na reprezentatywnej próbie 1000 użytkowników internetu oraz sondaż CAPI na próbie 2018 dorosłych Polaków). Autorami raportu są badacze Fundacja Stocznia, z którą firma współpracuje od kilku lat przy badaniach wpływu społecznego. Raport został zaprezentowany podczas Miasteczka Myśli „Włączaj. Nie wykluczaj”. / Materiał np. informacji prasowej Orange.

Piotr Romanowski

Miłośnik wszystkiego, co związane z nowymi technologiami. Kiedyś konsultant w branży telko; dziś działający głównie w sferze oprogramowania, a przy okazji niezmiennie zafascynowany wszystkim, co dotyczy technologii mobilnych oraz znaczenia internetu w codzienności.